Bu günlərdə Alp dağlarına düşən Alman qanadlarına məxsus təyyarənin qəza vəziyyəti haqqında yayılan məlumatlar heç ürəyimi açmadı. Xatırladığım qədəri bu hər hansı bir təyyarə qəzasından sonra qəza səbəbi belə qısa müddətə açıqlanan azsaylı hallardan biridir. Bəlkə də hər şey deyildiyi kimi olub və ürəyimin açılmamağına lüzum yoxdur. Belə bir məqamda istərdim ki, kütləvi informasiya vasitələri və PR münasibətlərinə toxunum. PR fəaliyyəti üçün ən geniş platforma məhz kütləvi informasiya vasitələridir. Bunu çox gözəl bilirik. İnsanların KİV-ə hansı münasibət göstərməsindən asılı olmayaraq ənənəvi və yeni üsullarla informasiya çatdıranlar hər birimizin fikirlərimizə təsir edə bilir. Nə qədər özümüzü düşüncəli sayıb ‘mən hər xəbərə inanmıram, bu PR-dır filan deyib keçsək də’, oxuduğumuz, eşitdiyimiz məlumatlar beynimizdə dolaşır və bəzən heç özümüz də sezmədən oxuduğumuz xəbərlər əsasında hansısa məsələlər haqqında fikirlərimiz formalaşır və ağızdolusu danışmağa başlayırıq. Burada istərdim ki, qısaca aldığımız və inanıb-inanmadığımız məlumatların mənbələri ilə bağlı bəzi qeydlər edim:

Xəbərçi reytinqçilər
Rahat demək olar ki, bizdə media vasitələrinin marketinqi və özlərini pozisiyalaşdırması elə də yüksək səviyyədə deyil. Hətta məsələyə radikal yanaşsaq deyə bilərik ki, bir-iki kanal, radio və xəbər saytları istisna heç bir media vasitəsi heç düzgün marketinq ilə məşğul ola bilmirlər. Amma məsələ burasındadır ki, bəyənmədiyimiz media vasitələrindən gün ərzində sosial şəbəklərdə minlərlə paylaşmalar var. Bu ona istinad etdi, o biri buna istinad etdi, axırda xəbəri yayan gəlib yenə özünə istinad etdi tipli məlumatlar qısa zaman ərzində mediada yayıla bilir. Bunun tək Azərbaycanda baş verən təcrübə olmadığını çoxumuz da bilirik. Amma gerçəklik odur ki, siyasətçinin öz bağ evində pomidor ştilinə çubuq vurmasından, futbolçunun bardan çıxarkən ayaqyalın çıxıb parkovşikə bir şillə çəkməsinə qədər məlumatlar tək xəbərçi internet səhifələri tərəfindən paylaşılmır, eyni zamanda bizlər tərəfindən ‘hələ gərək badımcan əkməyini də göstərərdiniz’, ‘buna biri ayaqqabı alıb versin’, ‘mən ümumiyyətcə 22 kişinin bir topun arxasına qaçmağını başa düşmürəm’, ‘yaxşı futbolçu gecə 2-də bara getməz’ kimi şərh yazılaraq populyarlaşır. Beləcə bizim zəif marketinqi olduğu düşündüyümüz xəbər saytları özlərinə bizim böyük dəstəyimiz ilə lazım olan reytinqi də qazanırlar və öz saytlarındakı reklam gəlirləri ilə də qaz vurub qazan doldururlar.

Gündəm dəyişənlər
Nə qədər hamımız medianın necə rahat gündəmi dəyişdiyini başa düşsək də, özümüz də palaza burunub, ‘bəs xəbərin var da filankəs filan şey haqqında nə yazıb deyib’ sosial mediada sürünürük. Coğrafiyasından və ya siyasi, biznes sifarişi olmasından asılı olmayaraq media istənilən zaman gündəmi dəyişir və çox lazımsız məlumatı, doğru olmayan xəbəri təkrar-təkrar təqdim etməklə, ona 50 çalar qatmaqla gündəmə gətirir. Hərdən radioda mənasız bir mahnı eşidirsən, iki dəfə eşidirsən … səkkiz dəfə eşidirsən və beləcə bunu xit kimi qəbul edirsən. Çox gözəl də başa düşürük ki, bu çox mənasız mahnıdır. Amma ki, artıq radioda o mahnı olarkən zümzümə də edirik. Beləcə bəyənmədiyimiz xəbər, lap elə mahnı gəlir bizim beynimizdə özünə rahat bir yer edir. Qlobal biznez nəhəngləri hansısa fors-major, böhran halında rahatca gündəmə başqa mövzu ilə gəlib kütləyə təsirdə lazımi effekti ala bilir. Hətta bəzən bunu viral reklamdan istifadə etməklə daha da effektli edə bilirlər.

Qabaqgəlmişlər
PR-ın ən güclü tərəfindən biri də şirkətin potensial təhlükələr haqqında peşəkarcasına aylar və bəzən illər öncə işə başlaması və ictimaiyyəti nələrəsə hazırlamasıdır. Amerika adlı dövlətin Hollywood vasitəsilə müxtəlif filmlərdə gələcək planlarını çatdırmasını tez-tez görmək olur. Burada neqativ ilə yanaşı çoxlu pozitiv məsələlər də var. İnsan özünü bilik, bacarıq və düşüncə baxımından gələcəyə hazırlaya bilir. Şirkətlərin öz məhsul və xidmətləri ilə bağlı riskləri düzgün qiymətləndirib qabaqgəlmişlik etməsini isə əksər hallarda kütlə hiss etmir. Bir də görürsən xəbər yayılır ki, bəs filan qaş-daşdan istifadə insan orqanizminə ziyandır. Bu barədə bu daş-qaşdan istifadə edib sırğa, bilərzik hazırlayan şirkətin də nümayəndəsindən müsahibə alırlar, bu da müəyyən allergiyası olan insanlarda filan-filan fəsadlar ola bilər deyib onları daha diqqətli olmağa çağırır. Amma heç kimə heç nə qadağan edilmir, əvəzində brendin səmiyyətinə görə alqışları da eşitmək olur. Hər hansı bir neqativ hadisə baş verəndə isə istinad bu məlumata olur.

Dünya nəhəngləri – Fanat ordusuna salamlar
Bir kateqoriya insanlar da var ki, yerli kanallara baxmadığını, yerli media ilə maraqlanmadığını böyük fəxrlə qeyd edirlər. Xüsusən də bu insan ictimai xadim və ya Azərbaycanda biznesi olan, bizneslə bağlı insandırsa burada fəxr ediləcək bir məqam görmürəm. Universitetdə sosiologiya fənnindən dərs deyən müəllimimizin bir dəfə böyük qürurla dediyi cümlənin inanın ki, unuda bilmirəm: ‘Bu nədir hamı maşın şouya baxır, mən elə səviyyəsiz verilişlərə baxmıram, mən NTV Plyus-da dünən Fransa çempionatının filan oyununa baxırdım.’ Kimdən, amma məhz sosiologiya müəllimindən belə fikir gözləmirdim. Biri Animal Planet-ə baxa bilər, biri Euronews-da gün ərzində bir xəbərin neçə dəfə təkrarlanmasını oturub saya bilər və bu onun şəxsi məsələsədir. Razıyam ki, xəbərin və onun çatdırılmasının keyfiyyəti dünyaca populyar olan informasiya resurslarında daha yüksəkdir. Amma kor-kor, gör-gör belə informasiya resursları da istənilən bir mövzu ilə bağlı beynəlxalq səviyyədə manipulyasiyalar edə bilir.

İnsanlar düşündürənlər – Araşdırmaçılar
Bu qrupu sona saxladım. Əslində bu tip medianın üzərinə daha böyük məsuliyyət düşür və bu iş ilə daha çox peşəkarlar məşğul olurlar. Son illər populyar olan Malcolm Gladwell adlı araşdırmaçı-jurnalistin düşünürəm ki, ən azı 1 kitabını da olsa bəyənirsiniz. Düşünən insanların fikirləşdiyi məsələləri çox gözəl şəkildə araşdıran bu insan bir çox sosial-iqtisadi məsələləri analiz edib müxtəlif versiyalarda onu təqdim edir və çoxlarının düşünmədiyi səbəbləri axtarır. Bəzən isə belə araşdırmaçılar bilərəkdən və ya bilməyərəkdən hansısa bir məsələ haqqında çoxsaylı analizlərdən sonra yenə də yalnış tərəfi önə çəkirlər və onu düz tərəf kimi göstərməyə çalışılar. İstənilən halda daha çox intellektual bacarıq tələb edən bu sahənin daha etibarlı mənbə olmasını deyə bilərik. Hətta belə araşdırmaçılar məlumatı səhv və ya qabaqcadan düşünülmüş şəkildə çatdırsalar belə insan düşünməyə başlayır və alternativlər haqqında da fikirləşir.

İstənilən halda mediadan aldığımız məlumatların emalında çox diqqətli olmalıyıq və bacardıqca daha az sayda və keyfiyyətli məlumatlara vaxtımızı sərf etməliyik. Özümüzün özümüzə bəlli strategiyamız olsa, o zaman mənbəyindən və çatdırılma formatından asılı olmayaraq xəbər və məlumatlar fikirlərimizə elə ciddi təsir etməyəcək.

Müəllif: İlham Ali Yusif