Amerika Birləşmiş Ştatlarının Azərbaycandakı səfirliyi

Azərbaycan-ABŞ münasibətləri, ABŞ və Azərbaycanın dəyişən dünya nizamı içərisindəki mövqeləri məzmununda ələ alınmalıdır. Çünki ABŞ-ın Azərbaycana münasibəti; Soyuq Müharibə sonrası Rusiya ilə olan əlaqələrindən, 1979 İran İslam İnqilabından bu günə İran ilə arasında davam edən gərginlikdən, Çinin yüksəlməktə olan gücünün bölgəyə edəcəyi ehtimal təsirin ABŞ-ın iqtisadi maraqları əlaqəsindən və 11 Sentyabr sonrasında ABŞ-ın Mərkəzi Asiya və Qafqaza yanaşımındaki dəyişmədən müstəqil olaraq qiymətləndirilə bilməz.ABŞ Azərbaycanın müstəqilliyini 25 dekabr 1991-ci ildə tanımış, iki ölkə arasında diplomatik münasibətlər 28 fevral 1992-ci ildə qurulmuşdur. 1992-ci ilin martında ABŞ-ın Azərbaycanda səfirliyi, 1992-ci ilin noyabr ayında isə Azərbaycanın ABŞ-da səfirliyi açılmışdır.

Azərbaycan-ABŞ münasibətləri müasir dövrdə

SSRİ-nin süqutu və soyuq müharibənin bitməsi ilə birlikdə keçmiş Sovet respublikaları, səbəbindən Azərbaycan müstəqilliyini qazandığında, Rusiya hələ özünü toparlayamamış vəziyyətdə idi. ABŞ isə bu şərtlər altında Rusiyanın beynəlxalq sistemə inteqrasiya edilməsini uyğun görmüş, yeni müstəqil olan respublikalarla birbaşa əməkdaşlıq yerinə Rusiya ərazisindən əlaqə yaratmağı seçmiş, bu respublikaları nisbi olaraq Rusiyanın nüfuz sahəsi kimi qiymətləndirmişdir. Ancaq Rusiya qısa müddətdə toparlanmış və 1993-cü ildə Yaxın Ətraf Doktrini'ni ortaya qoyaraq köhnə SSRİ coğrafiyasında tək söz sahibi olduğunu elan etmiş, ABŞ-ın tək qütblü sistemindən narahatlıq duyduğunu beləcə ifadə etmişdir. Bu inkişafdan sonra ABŞ, köhnə respublikalarla olan əlaqələrini yoğunlaştırmış, Qafqazda yenidən soyuq müharibə küləkləri əsməyə başlamışdır.

11 Sentyabr sonrası ABŞ, qlobal hegemoniyası üzərindəki təhdid alınmasını qanunilik zəmini olaraq təqdim edərək Qafqaz üzərindəki təsirini daha da artırmağa, daha əvvəl iqtisadi və siyasi olaraq uzaqdan idarə etməyə çalışdığı bölgəyə şəxsən əsgərləriylə yerləşməyə başlamışdır. ABŞ-ın Azərbaycan üzərindəki 1998-ci ildən sonra nisbətən azalan marağının, bu məzmunda təkrar artmaqda olduğu deyilə bilər. Soyuq müharibənin bitimindən bu yana Qafqazda tam olaraq doldurulmayan güc boşluğunu tək başına doldurmaq üçün hərəkətə keçmək üzrə, ABŞ 11 Sentyabırı fürsət bilmişdir. 11 Sentyabr əvvəlində Rusiya və Çin, aralarındakı əlaqəni gücləndirərək bütün Avrasiyanı bürüyən yeni bir təhlükəsizlik qurşağı meydana gətirmə və ABŞ-ın bölgədə girə biləcəyi boşluqları doldurmağa istiqamətli bir meydana gəlmə içində idi. 11 Sentyabrdan sonra ABŞ, potensial qüvvələrin bir-biri ilə qonşu olmalarına maneə törədərək onları öz regionlarına həbs etmək istəmişdir.

Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində Azərbaycan-ABŞ parlamentlərarası əlaqələr üzrə işçi qrupu, ABŞ Konqresində isə “Azərbaycan üzrə İşçi Qrupu” (24 mart 2004-cü ildən) fəaliyyət göstərir. Hal-hazırda Bill Shuster (R-PA) və Dan Boren (D-OK) “Azərbaycan üzrə İşçi Qrupu”nun həmsədrləridir. Azərbaycan-ABŞ parlamentlərarası əlaqələr üzrə işçi qrupunun sədri isə S.Seyidovdur.Bu günə kimi, iki ölkə arasında 75 sənəd imzalanmış və genişmiqyaslı əməkdaşlıq üçün müvafiq normativ-hüquqi baza yaradılmışdır.